درباره یک مستند پرس تی وی؛ترجیح مصلحت بر صلح!
سید رضا صائمی
دیوید لاولی واکلین مستند ساز انگلیسی و فعال ضدصهیونیستی است که در مستندی با عنوان alternative iraq inquiry که تلاش می کند تا اثبات کند که تونی بلر یک جنایتکار جنگی است. مستندی که هم می توان آن را از جنس مستندهای اثبات گرایه دانست و هم افشاگرانه. رویکرد اثباتی او در این مستند نوعی تحلیل تصویری از رفتارشناسی سیاسی تونی بلر است که با خوانش گشتالتی مولف از آنها مخاطب را با خود همراه کرده و در یک تلاش اغناگرانه می کوشد تا نه صرفا از طریق برجسته سازی بلکه به واسطه تامل برانگیزی به این سویه جنایتکارانه از سوژه دست یابد و از سوی دیگر افشاگرانه است که در این زمینه مخاطب را متوجه همکاری شخصیت ها با تونی بلر می کند که شاید در افکار عمومی غرب به واسطه جایگاه اجتماعی و مذهبی و اعتباری که دارند شوکه برانگیز باشد.
لاولی واکلین در این مستند نشان می دهد که شخصیت های برجسته دینی و فعالین صلح طلب مانند اسقف اعظم دزموند توتو و مایرید ماگوایر (صاحب جایزه نوبل در ۱۹۷۶) نیز به دلیل فعالیت های بشر دوستانه واکلین همواره از وی حمایت کرده اند. ضمن اینکه می توان این مستند را به عنوان شکلی از مستند جنگی هم دانست که در ارتباط با جنگ آمریکا و عراق به مسائل پشت پرده ای می پردازد که سیاست های جنگی غرب در عراق را بازنمایی می کند و مخاطب را نه به شکل مستقیم با خود جنگ که با ریشه ها و دلایل شکل گیری پدیده جنگ آشنا می کند.
از جمله ویژگی های مهم این مستند سویه گزارشی بودن آن است اما نه از آن دست گزارش های استودیویی که مستند ساز در اتاق تدوین و صرفا با ارجاع به مدارک آرشیوی به آن بپردازد بلکه با گزارشی میدانی در مستند مواجه هستیم که مستندساز به شکل رودرو به مواجهه و گفت و گو با افرادی می پردازد که بتواند پازل استدلالی سوژه اش را تکمیل کرده و از طریق باورپذیری، آن را تضمین کند.
بخش هایی از این گزارش های میدانی، مصاحبه هایی است که با مردم عراق در یک فضای شهری صورت می گیرد و پویایی و حرکت در آن برجسته شده. در واقع مستند ساز نخواسته یک دوربین ثابت را بکارد و افراد مختلف در ارتباط با سوژه او مقابل دوربین توضیح دهند. این تمهید موجب شده که مصاحبه های او از حالت یکسویه به گفت و گوی دو طرفه تبدیل شود و به روایت آن نیز تحرک و ریتم مناسب تری ببخشد. اساسا این مستند از تعدد تصاویر و پلان ها برخوردار بوده و ضرب آهنگ تندی دارد. ضمن اینکه مستندساز هم با اقشار گوناگونی از مردم عراق به گفت و گو می نشیند و هم تنوع موقعیت ها و لوکیشن هایی که برای این گفت و گوها انتخاب کرده زیاد است. به همین دلیل می توان در یک خوانش فرامتنی این مستند را به نوعی مستند مردم‌شناختی هم دانست که دست کم به واکاوی یک برهه خاص و بحرانی از تاریخ عراق پرداخته و احوالات روحی و روانی مردم در آن مقطع را بازگو می کند.
استفاده درست و آگاهانه از موسیقی عربی و متناسب با حال و هوای صحنه از جمله نکات برجسته این مستند است که نشان می دهد فیلمساز علی رغم اینکه بیگانه محسوب می شود اما به شناخت درستی از ویژگی های فرهنگی و اجتماعی کشوری دست یافته که مستندش را در آنجا تولید می کند. در واقع ما با یک مستند چندلایه مواجه هستیم که هم در آن می توان به تصویری از عراق جنگ زده دست یافت و هم در دل آن آشنایی با افکار عمومی این کشور درباره جنگ و مسببان آن و هم با مردم‌شناسی عراق فارغ از نسبت آن با سوژه وجود دارد و هم در نهایت به جنایت هایی که بر این کشور رفته و نقش سیاست های منفعت طلبانه و سیاستمدارانی که ظاهری دموکراتیک دارند، پاخته می شود.
مستندساز که خود از فعالان ضدجنگ است تلاش کرده تا هم آسیب های جنگ را در پس روایت سوژه خود به شکل تلویحی به تصویر کشیده و آن را برجسته کند و هم جنایتکاران جنگی را که پشت چهره آزادی خواهی و شعارهای بشردوستانه پنهان می شوند افشا کند.
او در سکانس های ماقبل پایانی اش به شکل مستقیم تری به تونی بلر و سیاست هایش می پردازد و با نمایش تصاویری از او در موقعیت های مختلف از جمله روابطش با جورج بوش به بازگویی دیدگاهش درباره بلر به عنوان جنایتکار جنگی می پردازد و حمایت شخصیت هایی از او که به عنوان فعالان صلح طلبی شناخته می شوند. کسانی که مصلحت را بر صلح طلبی ترجیح داده اند و بار دیگر در سکانس پایانی از دل عراق و رو به دوربین تحلیل های نهایی خود را ارائه می دهد که باز هم با یک موسیقی عربی همراه می شود تا مستند به پایان برسد.
نوشته درباره یک مستند پرس تی وی؛ترجیح مصلحت بر صلح! اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.